سحر خیز باش مومن!

موضوع: سهَر (1)

در میان نمازهای نافله، در مورد نافله شب بیشتر سفارش شده است. اگر هیچ نافله ‏ای ‏نمی‏خوانید لااقل نافله شب را ترک نکنید. سحر بلند شوید، مانند خروس‏ها که برای ذکر ‏خدا بیدار می‏شوند. اگر حوصله ندارید یازده رکعت بخوانید، لااقل یک رکعت آخر را بخوانید، ‏اگر باز هم حوصله ندارید، بلند شوید و یک «یا رب» بگویید و بخوابید. سحرها بلند شوید و ‏استغفار کنید و قرآن بخوانید.‏

 

جوانی در مسجد گوهرشاد از من پرسید: اگر لباسْ چربی بگیرد با صابون یا مواد پاک‏ کننده ‏آن‏را پاک می‏کنیم، اگر قلب ما زنگار گرفت چگونه آن را جلا بدهیم؟ گفتم سحرها قرآن ‏بخوان و استغفار کن. حضرت رسول اکرم(صلی ‏الله ‏علیه‏ وآله) می‏فرمایند: قلب‏ها زنگ ‏می‏زند، همان‏طور که آهن زنگ می‏زند، و همانا جلای آن‏ها قرائت قرآن است.(2)

 

اگر دیگران ‏شما را برای نماز صبح بیدار کنند به درد طلبگی نمی‏خورید. به شما جسمانی هم ‏نمی‏شود گفت، چه رسد به روحانی. وقتی ما طلبه بودیم هرشب چندبار برای نماز شب ‏از خواب می‏پریدیم. یک بار ساعت را که به پهلو بر روی زمین قرار داشت، اشتباهی دیدم ‏و بلند شدم، و با عجله نماز شب خواندم و کارهایم را کردم و به مسجد رفتم ولی دیدم ‏در بسته است. از شخصی پرسیدم درب مسجد چرا بسته است؟ گفت: آقا! یک ساعت و ‏نیم به اذان صبح مانده است. آن‏قدر در خیابان قدم زدم تا درب مسجد را باز کردند.‏

از خدا بخواهید لذت عبادت و نماز شب را به شما بچشاند، آن وقت دیگر لازم نیست که ‏ساعت کوک کنید. ما که ساعت کوک می‏کنیم مریض هستیم، روحمان مریض است، مگر ‏خروس ساعت کوک می‏کند؟!‏

 

کم ز خروسی مباش، مُشت پَری بیش نیست                    ‏ از سر شب تا سحر ذکر خدا می‏کند ‏

 

گویند فقط یک شب، خروس‏ها ساکت بودند و آن هم شبی بود که فرعون به لشگریانش ‏دستور داد وقتی خروس‏ها شروع به خواندن کردند به تعقیب حضرت موسی ‏‏(علی‏ نبیناوآله‏ وعلیه ‏السلام) بپردازند. به امر الهی، آن‏شب خروس‏ها نخواندند تا این‏که ‏صبح شد و حضرت موسی و قومش از فرعونیان فاصله زیادی گرفتند. البته با وجود این که ‏خروسْ سحرها آواز می‏خواند و تسبیح خدا می‏گوید، شاعری از خروس گله دارد و در یک ‏بیت شعر برای فهماندن عشق واقعی، خطاب به خروس می‏گوید:‏

         ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز ‏                                   کان سوخته را جان شد و آواز نیامد ‏

 

 

هر کس را می‏بینی که تألیفی دارد و خدمتی می‏کند و به جایی رسیده است؛ از ‏شب‏زنده ‏داری‏ها و رازونیازها و عبادات شبانه رسیده است. هنگام شب است که دوستان ‏و عاشقان خدا با او درد دل می‏کنند:‏

 

                              برخیز که عاشقان به شب راز کنند ‏         گردِ در و بامِ دوست پرواز کنند ‏

                              هر جا که بُوَد، دری، به شب دربندند      ‏ الا درِ دوست را که شب باز کنند ‏

 

در گذشته، هر طلبه‏ ای که اولِ اذان صبح بیدار می‏شد با او مباحثه نمی‏کردند، می‏گفتند ‏طلبه بی ‏بندوباری است، ولی الآن چه؟ قدیم نمازشب‏خوان‏ها خوب بودند، الآن ‏نمازصبح ‏خوان‏ها، انسان‏های مؤمن و خوبی به حساب می‏ آیند. بعد از ما هم شاید عده ‏ای ‏می‏ آیند و می‏گویند: قدیم طلبه ‏هایی بودند که نمازشان را تیغ آفتاب می‏خواندند و ‏نمازشان قضا نمی‏شد، آن‏ها از اولیا خدا بودند.‏

 

شخصی بود که همیشه می‏گفت سحرخیز باش تا کامروا باشی. روزی شاه افرادی را ‏مأمور کرد که وقتی او زود از خانه بیرون می‏آید بر سر او ریخته و همه چیزش را ببرند و ‏این کار را هم کردند. شاه او را خواست و گفت چه شد؟ تو که می‏گفتی سحر خیز باش ‏تا کامروا باشی ولی امروز دیر آمدی؟ او گفت: آن دزدها از من سحرخیزتر بودند لذا آن‏ها ‏کامروا شدند.‏

 

سحر را از دست ندهید! یک ساعت مطالعه سحر، مطابق با چند ساعت مطالعه روز ‏است. یک‏بار قسمتی از «مُطوَّل» را هرچه خواندم نفهمیدم. سحر، همین که بیدار شدم، ‏زیر کرسی، هنوز وضو نگرفته، خواب‏ آلود، کتاب را باز کردم و مطلب را فهمیدم، یک‏بار هم ‏دو طلبه را دیدم که قبل از اذان صبح، کنار حوض مدرسه فیضیه مشغول مباحثه بودند.‏

 

استادی از شاگردش پرسید صبح‏ها چه ساعتی شروع به مطالعه می‏کنی؟ شاگرد گفت ‏یک ساعت مانده به اذان صبح، استاد گفت خیلی کم است باید زودتر بیدار شوی.‏

 

یک‏روز، قبل از اذان صبح، دیدم آیت‏ الله‏ العظمی بروجردی (ره) در حیاط مدرسه فیضیه قدم ‏می‏زنند. فردای آن روز شیخ ‏محمود اردکانی آمد و گفت دیشب آقای بروجردی (ره) به ‏این‏جا آمده بودند و شکایت داشتند که چرا برق چند حجره خاموش بوده و طلبه ‏ها برای ‏نماز شب بیدار  نشده اند. امام صادق (علیه ‏السلام) فرموده ‏اند: نماز شب را رها مکن؛ ‏همانا زیان دیده کسی است که از نماز شب محروم شود.(3)‏

 

                شبِ مردان خدا روز جهان افروزست ‏       روشنان را به حقیقت شب ظلمانی نیست ‏

               خـفـتگان را خبر از زمزمه مرغ سحـر ‏       حـیـوان را خبـر از عالـم انسـانـی نـیـسـت ‏

 

حضرت رسول اکرم(صلی ‏الله‏ علیه‏ وآله) فرموده ‏اند: ما زالَ جِبرَئیلُ یُوصینی بِقیامِ اللّیلِ حَتّی ‏ظَنَنتُ أنَّ خِیارَ أُمَّتی لَن یَنامُوا(4)جبرئیل پیوسته مرا سفارش به نماز شب می‏کرد تا ‏این‏که گمان کردم خوبان و برگزیدگان امت من هرگز نمی‏خوابند.‏

 

گویند عاشق و معشوقی با هم قرار گذاشتند، معشوق سر قرار آمد ولی دید عاشق ‏خواب است، چند گردو در جیب او ریخت و رفت. عاشق بعدها معشوق را دید و پرسید ‏چرا سر قرار نیامدی؟ معشوق گفت: تو که می‏خوابی به درد عاشقی نمی‏خوری، تو باید ‏بروی گردو بازی کنی.‏

 

                                  خواب بر عاشقان حرام بود ‏   خواب آن کس کند که خام بود ‏

                                عـجبـاً لِلـمُحِـبِّ کَـیـفَ یَنـام     کُـلُّ نَـومٍ عَلَـی المُحِـبِّ حَـرام ‏

 

خداوند متعال به موسی (علیه ‏السلام) می‏فرماید: ای پسر عمران دروغ می‏گوید کسی ‏که گمان می‏کند مرا دوست دارد ولی هنگام شب، تا صبح می‏خوابد.(5) سپس فرمود: آیا ‏دوست خواستار خلوت کردن با دوست خود نیست؟ ای پسر عمران، من از دوستان خود ‏با خبرم. چون شب بر آنان وارد شود، دیده دل‏هایشان به سوی من نگران است، و عقاب ‏و کیفر من پیش چشمشان نمودار است و با من از راه مشاهده و حضور سخن می‏گویند. ‏ای پسر عمران، از دل خود خشوع، از بدن خود فروتنی، و از چشم خود اشک، در ‏تاریکی‏ های شب، برای من بفرست، که در این حالات مرا به خود نزدیک خواهی یافت.‏

 

گویند شبی که امام خمینی (ره) از تبعید، بعد از چند سال دوری از وطن، با هواپیما به ‏تهران بر می‏گشتند در طبقه دوم هواپیما نماز شب خواندند و مثل همیشه در نماز گریه ‏کردند و سپس نماز صبح را هم خواندند، آن‏گاه سر را روی صندلی هواپیما گذاشتند و ‏خوابیدند. امام صادق (علیه ‏السلام) فرموده ‏اند: لَیس مِن شیعَتِنا مَن لَم یُصَلِّ صَلاةَ اللَّیل؛(6) ‏کسی که نماز شب نمی‏خواند از شیعیان ما نیست.‏

 

آقای اشراقی (ره) که بعد از نمازِ آیت‏ الله ‏العظمی بروجردی منبر می‏رفتند، روزی فرمودند: ‏پدرم، مرحوم ارباب، شبی در ماه مبارک رمضان در نجف اشرف به حرم حضرت امیر ‏‏(علیه‏ السلام) می‏روند و می‏بینند اشخاصی نماز شب را خوانده، در قنوت نماز وتر ‏مشغول دعای ابوحمزه ثمالی (ره) (از حفظ) هستند، وقتی آن‏ها را شمرده بودند هفتاد ‏نفر بوده‏ اند.‏

 

استاد ما حاج‏ شیخ ‏علی ‏اکبر برهان(ره) فرمودند یکی از اولیا خدا که هر شب دعای کمیل ‏می‏خواند، گفته بود این حسرت بر دلم ماند که یک شب دعای کمیل را تا آخر بخوانم ‏‏(آن‏چنان حالی داشته که نمی‏توانسته دعا را ادامه دهد)؛ حال دوستان خدا چنین است. ‏اگر شما هم می‏خواهید با خدا دوست شوید، نماز شب بخوانید. حضرت رسول ‏اکرم(صلی ‏الله ‏علیه ‏وآله) فرموده ‏اند: خداوند متعال حضرت ابراهیم (علیه‏ السلام) را به ‏دوستی نگرفت مگر به خاطر اطعام و نماز خواندن او در شب، در حالی که مردم خواب ‏بودند.(7) اگر خواب بودی و خروسی صدا کرد و بیدار شدی به خروس فحش مده، می‏دانی ‏چه می‏گوید؟ می‏گوید: «أذکُرُواللّه یا غافِلُون»؛ ای غافل‏ها بلند شوید و به یاد خدا باشید.‏

                   دانی که چه گویدت خروس سحری ‏               یعنی که شبی گذشت و تو بی‏خبری

‏

حاج‏ شیخ‏ عباس قمی (ره) در حاشیه کتاب مفاتیح الجنان، روایتی از امام صادق ‏‏(علیه‏ السلام) نقل کرده ‏اند که حضرت فرمودند: نیست بنده‏ ای مگر این‏که بیدار می‏شود در ‏هر شب یک یا دو یا چند مرتبه پس اگر برخاست که برخاست، وگرنه شیطان، پاهای خود ‏را می‏گشاید، پس بول می‏کند در گوش او. آیا کسی را که برای نماز شب، برنخاسته ‏است نمی‏بیند که صبح که بر می‏خیزد گران و سنگین و کسل است؟

 

پس اگر نماز شب قضا شود شیطان در صورت او بول می‏کند، حالا دیگر نمی‏گویم اگر نماز ‏صبحش قضا شود شیطان چه می‏کند.‏

 

مگر چه‏ قدر می‏خواهی بخوابی؟ استاد ما حضرت آیت‏ الله‏ حاج‏ شیخ ‏علی ‏اکبر برهان (ره) ‏می‏فرمودند: آن‏قدر در قبر بخوابیم که استخوان‏هایمان بپوسد[یعنی فرصت برای خوابیدن ‏زیاد است]. یک شب هم بلند شو ببین چه خبر است.

 

حضرت رسول اکرم ‏‏(صلی‏ الله‏ علیه ‏وآله) می‏فرمایند: وقتی بنده ‏ای از خواب شیرینش و از رختخوابش برخیزد در ‏حالی که خواب آلود است، برای این‏که به سبب نماز شبش می‏خواهد که خداوند را ‏راضی کند، خداوند متعال به سبب آن بنده بر ملائکه مباهات می‏کند و می‏گوید: این بنده ‏مرا می‏بینید که از جایش بلند شده و خواب شیرینش را ترک کرده تا کاری را انجام دهد ‏که بر او واجب نکرده ‏ام؟ شاهد باشید که من او را آمرزیدم.(8)‏

 

بعضی بودند مثل اویس قرنی (ره) که شب‏ها نمی‏خوابیدند، اویس یک شب می‏گفت هذه ‏لَیلَةُ القِیام؛ امشب شب ایستادن است، و تا صبح روی پا می ‏ایستاد. یک شب می‏گفت ‏هذه لَیلَةُ الرُّکُوعِ؛ امشب شب رکوع است، و تا صبح در رکوع بود. یک شب می‏گفت هذه ‏لَیلَةُ السُّجُودِ و تا صبح در سجده بود.‏

 

از فرزندان شیخ‏ عباس قمی (ره) نقل شده که می‏گفتند ما شب‏ها از صدای گریه پدرمان ‏از خواب می‏پریدیم. آیت ‏الله شیخ ‏علی ‏اکبر نهاوندی (ره) با این‏که سنشان زیاد بود، با آن ‏حال، دو ساعت مانده به اذان صبح در حرم امام رضا(علیه ‏السلام) مشغول نماز شب و ‏مناجات بودند. بعضی بزرگان چهار رکعت از نافله شب را به صورت نماز حضرت جعفر طیار ‏‏(ره) می‏خواندند و بعضی از اولیأ خدا یک‏سال شب‏ها را به عبادت مشغول بودند تا این‏که ‏شب قدر را درک کنند. هر شب، شب قدر است اگر قدر بدانی.‏

 

از خدا بخواهید به شما لذت مناجات بدهد. شبی نماز شب شهید ثانی قضا شد، ایشان ‏از خواب بیدار شدند و گریه کردند و ناراحت شدند و گفتند: خدایا مگر من چه کرده بودم ‏که از این توفیق باز ماندم؟ اما این‏که چرا برای نماز شب خواب می‏مانیم؛ یکی از علل آن ‏گناه است. امام باقر (علیه‏ السلام) فرمودند: شخصی نزد حضرت علی (علیه ‏السلام) آمد ‏و عرض کرد که من از نماز شب محروم شده ‏ام، حضرت به او فرمودند: گناهانت تو را اسیر ‏کرده است.(9‏(

 

استاد ما حاج شیخ ‏علی‏ اکبر برهان (ره) فرمودند: یک کارگر، صبح تا ظهر کار می‏کند، ظهر ‏چند دقیقه سرش را می‏گذارد زمین، خستگی او رفع می‏شود، دوباره تا شب کار می‏کند. ‏ما ساعت‏ها می‏خوابیم ولی باز حوصله و توانِ برخاستن نداریم، علتش این است که ‏گناه، ما را خسته کرده است و نمی‏توانیم برای نماز شب بلند شویم

 

امام ‏صادق(علیه‏ السلام) فرموده ‏اند: آدمی گاهی یک دروغ می‏گوید، پس به سبب آن از نماز ‏شب محروم می‏شود، وقتی از نماز شب محروم شد از روزی هم محروم می‏شود.(10) ‏گاهی هم خداوند متعال برای این‏که انسان تکبر نکند و مغرور نگردد، نمی‏گذارد بیدار شود ‏ولی این مسأله، از یکی دو شب بیشتر نیست.(11)‏

 

استاد ما حاج‏ شیخ‏ علی‏ اکبر برهان (ره) فرمودند: شبی به مهمانی رفتم، شام خوردیم، ‏بعد تشک انداختند که بخوابیم. رفتم در رختخواب، دیدم به حدی تشک نرم است که در ‏تشک گم می‏شوم بلند شدم گفتم بابا! من می‏خواهم سحر بلند شوم، این تشک را جمع ‏کنید. بله اگر غذای چرب بخورید، یا جای گرمی بخوابید، این هم نمی‏گذارد بلند شوید، ‏خواب زیاد هم خواب می‏آورد. شب، غذا کم و سبک بخورید تا سحر حال داشته باشید. ‏نافله صبح را هم سعی کنید که ترک نکنید و اگر می‏توانید همه نوافل را بخوانید.‏

 

اهل سنت مقید به نافله هستند، مبادا ما از آن‏ها عقب باشیم. آیت‏ الله‏ العظمی سیداحمد ‏خوانساری (ره) تا آخر عمر نوافل را ایستاده به جای می ‏آوردند. پیرمردی در حرم امام ‏رضا(علیه ‏السلام) بود که حدود 100 سال عمر داشت ولی نسبت به نوافلش مقید بود و ‏ایستاده هم می‏خواند. در ارشادالقلوب آمده است که حضرت رسول اکرم ‏‏(صلی ‏الله‏ علیه‏ وآله) فرمودند: خداوند متعال می‏فرماید پیوسته بنده من به سبب نوافل به ‏من نزدیک می‏شود در حالی‏که خالص برای من است تا این‏که او را دوست می‏دارم، پس ‏هنگامی که او را دوست داشتم گوش او می‏شوم که با آن می‏شنود و چشم او می‏شوم ‏که با آن می‏بیند و دست او می‏شوم که با آن انتقام می‏گیرد و اگر از من حاجتی بخواهد ‏به او می‏دهم و اگر از چیزی به من پناه آورد، او را پناه می‏دهم.‏

 

‏1ـ سَهَر: بیداری در شب، سحر: سپیده‏ دم، نزدیک صبح.‏

‏2ـ ارشاد القلوب، ص 78 و بحارالانوار، ج 93، ص 284.‏

‏3ـ بحارالانوار، ج 83، ص 127 و ج 87، ص 146.‏

‏4ـ بحار، ج 76، ص 333 و ج 87، ص 139.‏

‏5ـ امالی شیخ صدوق، ص 292 و بحارالانوار، ج 13، ص 329.‏

‏6ـ بحارالانوار، ج 87، ص 162.‏

‏7ـ بحار الانوار، ج 74، ص 383 و ج 87، ص 144.‏

‏8ـ بحارالانوار، ج 87، ص 156.‏

‏9ـ بحارالانوار، ج 83، ص 127 و ج 87، ص 146.‏

‏10ـ بحارالانوار، ج 87، ص 146.‏

‏11ـ فَاضرِبْه بِالنُّعاسِ اللیلة و اللَّیلَتَیْن؛ اصول کافی، ج 3، ص 100.‏

12.پایگاه حوزه دانشجویی