از آنجا که سال شمسی با سال قمری متفاوت است بهتر است که مبنای محاسبه همان سال قمری باشد که کمی از سال شمسی کمتر است اگر چه مراجع عظام تقلید محاسبه با هر دو را جایز می دانند.
________________________________________
یکی از فروع دین مقدس اسلام مسأله خمس است و از احکامی می باشد که قرآن کریم نیز علاوه بر احادیث به آن تصریح نموده است: «واعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه وللرسول ولذی القربی ....» (1)
بدانید که هر چه را که بدست می آورید یک پنجم آن از آن خدا و رسول و نزدیکان او ... می باشد.
بعضی از افراد سۆال می کنند که آیا خمس در قرآن آمده ؟!!
و در بعضی مواقع سۆال آنها از روی انکار می باشد و به خیال خود می خواهند سۆال شونده را در مضیقه قرار دهند، پس بر یک مسلمان متدین لازم است که با قرآن مأنوس باشد و حداقل، آیات کلیدی قرآن را حفظ باشد و به عنوان مثال: تا کسی شبهه ای مانند شبهه فوق را مطرح نمود، با حاضر جوابی کامل بگوید: « بله، در سوره انفال، آیه41»
این گذشته از این است که برای واجب بودن یک عمل لازم نیست که حتما قرآن به آن تصریح نموده باشد چرا که بسیاری از جزئیات اعمال عبادی در قرآن بیان نشده اما ما آن را از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله که از طریق اهل بیت علیهم السلام و روایات آنان به دست ما رسیده، بدست می آوریم. به عنوان نمونه: تعداد نماز های یومیه، تعداد رکعات آن، کیفیت رکوع و سجود، مناسک حج و غیره، اما در عین حال هیچ کس شک ندارد که این جزئیات و احکام، جزء دین اسلام می باشد!
و در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: « الله که هیچ خدایی جز او نیست وقتی صدقه را بر ما حرام کرد، خمس را برای ما نازل نمود پس صدقه بر ما حرام است و خمس برای ما واجب و کرامت (هدیه) بر ما حلال می باشد.»(2)
طریقه محاسبه سال خمسی
زمانی را که اولین درآمد به دست انسان می رسد - یعنی درآمدی که مشمول خمس می شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلکه مانند حقوق یا سودِ تجارت و امثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می دهیم و آن زمان می شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیازهای متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال که بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یک پنجم آن متعلق به امام زمان علیه السلام می باشد.
برای واجب بودن یک عمل لازم نیست که حتما قرآن به آن تصریح نموده باشد چرا که بسیاری از جزئیات اعمال عبادی در قرآن بیان نشده اما ما آن را از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله که از طریق اهل بیت علیهم السلام و روایات آنان به دست ما رسیده، بدست می آوریم. به عنوان نمونه: تعداد نماز های یومیه، تعداد رکعات آن، کیفیت رکوع وسجود، مناسک حج و غیره، اما در عین حال هیچ کس شک ندارد که این جزئیات و احکام، جزء دین اسلام می باشد!
به طور مثال: اگر اولین درآمدی که به دست ما رسید دهم رمضان بود سال خمسی ما با دهم رمضان آغاز می شود و تا دهم رمضان سال آینده هر چه از درآمدمان خرج نیازهای متعارف شود یعنی نیازهایی که در شأن و جایگاه اجتماعی ماست، متعلق خمس نخواهد بود و وقتی دهم رمضان سال آینده فرا رسید هر چه از درآمد بین سال باقی مانده، متعلق خمس است چه به شکل پول نقد و چه به شکل اجناسی که عین آن به طور تدریجی به مصرف می رسد مثل برنج و حبوبات و امثال آن البته اشیائی که مثل فرش این گونه نیستند اگر خرید آن مورد نیاز از دید عرف بوده، خمس نخواهند داشت.
چند نکته در این رابطه گفتنی است:
اول: اگر در بین سال پول یا مالی را به گونه ای مصرف کنیم که خارج از شأن ما باشد یا اسراف محسوب شود خمس آن برگردن مان خواهد بود.
دوم: اگر بخواهیم زمان سال خمسی را تغییر دهیم فقط در صورتی می توانیم که آن را کم کنیم نه بیشتر! با این توضیح که اگر رأس سال خمسی ما دهم رمضان است ما آن را به قبل از دهم بکشانیم و مثلا در شعبان محاسبه کنیم و خمس را زودتر از موعد پرداخت نماییم اشکالی ندارد اما به زمانی دیرتر از دهم رمضان مثلا شوال نمی توانیم منتقل کنیم .
سوم: از آنجا که سال شمسی با سال قمری متفاوت است بهتر است که مبنای محاسبه همان سال قمری باشد که کمی از سال شمسی کمتر است اگر چه مراجع عظام تقلید محاسبه با هر دو را جایز می دانند.
چهارم: می توان برای هر منفعتی، جداگانه سال معین نمود یعنی اگر شخصی اول رمضان مقداری پول به عنوان درآمد کسب کرد و در آخر رمضان نیز مال دیگری، می تواند پرداخت خمس آن مال دیگر را تا آخر رمضان سال آینده تأخیر بیاندازد اگر چه که پرداخت خمس آن پول، اول رمضان سال آینده خواهد بود ولی بهترین شکل برای محاسبه، همان سالِ کلی برای همه اشیاء قرار دادن است.
پنجم: کسی که می داند اضافه درآمدش بیش از یک سال باقی نخواهد ماند لازم نیز نیست برای خود سال خمسی معین داشته باشد.
ششم: سال خمسی هر شخصی فقط مربوط به اموال خود آن شخص می باشد و مثلا به اموال همسر و شریک وی، ربطی نخواهد داشت و آنها باید برای خود جداگانه سال تعیین نمایند.
هفتم: بدهی یک شخص باید جزء آن سالی محسوب شود که موعد پرداخت آن در آن سال فرا می رسد و شخص نیز قصد پرداخت آن را دارد با این توضیح که اگر تا قبل از فرا رسیدن سال خمسی، بدهی خود را پرداخت کنیم، آن پولی که به عنوان بدهی پرداخت می شود مشمول خمس نخواهد بود اما اگر موعد بدهی فرا برسد و ما قصد پرداخت آن را نداشته باشیم و آن پول را به نوعی پس انداز نماییم و سر سال خمسی فرا برسد، در آن صورت مشمول خمس خواهد بود مگر این که در همان ایام نزدیک به سال خمسی قرار باشد که به عنوان بدهی پرداخت شود و در واقع ما آن پول را سر سال خمسی کنار می گذاریم تا بدهی خود را بپردازیم.
( تذکر: در این نوشتار سعی شده مطالب به گونه ای تدوین شود تا مورد قبول تمام مراجع عظام تقلید باشد)
______________________________________
پی نوشت ها:
1-سوره انفال / 41 .
2- وسائل الشیعة، کتاب الخمس ، باب 1 ، حدیث 2 .
